Bila je 1804. godina, 14. februar, pravoslavna svetkovina Sretenje. U mjestu Orašac u Šumadiji, okupilo se nekoliko stotina Srba, podiglo ustanak protiv Turaka i sebi za vođu izabrali odmetnika Đorđa Petrovića, poznatog kao Karađorđe. Ono što je počelo kao tek jedna u nizu pobuna srpskih seljaka, tzv. “buna protiv dahija”, ubrzo se pretvorila u ono što će historija pamtiti kao Prvi srpski ustanak.
U to vrijeme, većinsko stanovništvo u Srbiji (“Beogradskom pašaluku”) su bili muslimani, Turci, Bošnjaci, Albanci, islamizovani Srbi itd. Od samog početka ustanka, kako je ustanička vojska napredovala, počinjeni su stravični zločini nad muslimanskim stanovništvom Pašaluka, ljudi su ubijani, pljačkani, mučeni i progonjeni. Postalo je jasno da je cilj ustanika zapravo stvaranje srpske države očišćene od muslimanskog stanovništva. Bošnjaci su bili svjesni da stvaranje srpske države znači početak njihove propasti i da će ideja uništenja muslimana na ovim prostorima kad-tad preći rijeku Drinu. Zbog toga su od samog izbijanja ustanka, Bošnjaci svim silama nastojali spriječiti njegov uspjeh.
Borbe u Sandžaku i Podrinju
Od početka ustanka počinju napadi na tzv. “prekodrinske nahije”, ali i na prostor Sandžaka. Spaljena je Nova Varoš, a Prijepolje i Novi Pazar su teškom mukom odbranjeni. Ubrzo su počeli i napadi na Podrinje. Ustanici su napredovali tako silovito, da su zapalili i dio višegradske čaršije, a pod opsadom su se našli i gradovi Rudo i Priboj. Napadi su uglavnom uspješno odbijani, a za odbranu je angažovano stanovništvo iz cijele Bosne.
Već 1809. godine, Karađorđeve snage prelaze i rijeku Drinu u donjem toku i napadaju Janju i Bijeljinu. Zvornik i Srebrenica su pod opsadom srpskih snaga, a brojna okolna sela su poklana i spaljena. Poseban problem predstavljaju domaći ustanici, bosanski pravoslavci, koji ohrabreni uspjesima ustanika, pokušavaju ustanak prenijeti i na Bosnu. Odmetnici napadaju sela i presijecaju puteve oko Sarajeva, Vareša, u Hercegovini, Podrinju, na Kozari…
Bosnom je skoro zavladala glad, jer stanovništvo žrtvuje hranu i ljetinu za potrebe vojske i odbrane zemlje. Pomoć iz Istanbula je skoro nikakva, dok s druge strane Srbi dobijaju pomoć iz Rusije, čak i u ljudstvu. U jednom novom talasu napada na Sandžak, Karađorđe zauzima i pali Sjenicu, gdje je pobio nekoliko hiljada Bošnjaka. Drinu prelaze čas bošnjačka, čas srpska vojska. U bitkama za jedan dan pogine i do hiljadu ljudi na obje strane. Samo u Boju na Mišaru je za 3 dana izginulo oko 6 000 Bošnjaka, među njima silni kapetani i begovi.
Slom ustanka
Nakon nekoliko godina zatišja, u ljeto 1813. godine, velika bošnjačka vojska krenula je da srpskom ustanku zada posljednji udarac. Kao i u svakom boju, vojska se okupila na Romaniji, a potom se uputila na Orlovo polje kod Janje gdje je prešla rijeku Drinu. U nekoliko bitaka koje su uslijedile, Bošnjaci su uništili ustaničku vojsku, a vođe ustanka, uključujući Karađorđa su pobjegli u Austriju. Kao osveta za brojne zločine nad Bošnjacima počinjene tokom ustanka, izvršeno je pogubljenje velikog broja zarobljenih ustanika, a hiljade zarobljenika uz veliki ratni plijen su odvedene u Bosnu.
Munjevito napredovanje okončano je 5. oktobra 1813. godine, kada je nakon 9 i po godina stalnog ratovanja, bošnjačka vojska umarširala u Beograd. U čast ove veličanstvene pobjede, tri dana su pucali topovi nad Istanbulom i Travnikom. Međutim, odnosi između Bošnjaka i Istanbula će se vrlo brzo pogoršati, naročito kada za samo dvije godine, pod pritiskom ojačane Rusije, Osmansko carstvo Srbima dozvoli određeni vid autonomije. Iz autonomne kneževine izrasla je moderna srpska država, a slutnje Bošnjaka su se već ubrzo pokazale istinitim…
